Cách chăm sóc bệnh nhân tai biến mạch máu não
1. Định nghĩa
- Đột quỵ não là bệnh lý khá phổ biến hiện nay. Đây được xem là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong, hoặc nếu có cứu được thì cũng để lại nhiều di chứng nặng nề, làm rối loạn các chức năng trong cơ thể như:
+ Rối loạn nói, nuốt
+ Khó khăn trong giao tiếp và ăn uống
+ Rối loạn về vận động, liệt nửa người, phải nằm một chỗ, gây teo cơ cứng khớp, nhiễm trùng, rối loạn về đại tiểu tiện, stress....
- Để khắc phục những di chứng này đòi hỏi sự nỗ lực, kiên trì của bản thân người bệnh và sự hỗ trợ tích cực của thân nhân. Cùng với đó là việc áp dụng một chế độ chăm sóc, điều trị và tập luyện đặc biệt, trong một thời gian dài mới có thể khắc phục những di chứng và ngăn chặn tai biến mạch máu não tái phát.
2. Những vấn đề cần chăm sóc
2.1. Chăm sóc tâm lý
- Sau khi bị tai biến mạch máu não, nhiều người bệnh phải đối mặt với tình trạng liệt vận động, rối loạn ngôn ngữ... khiến bệnh nhân rơi vào trạng thái lo âu, mệt mỏi, buồn chán. Các sinh hoạt hàng ngày phải phụ thuộc vào người khác nên thường có tâm lý mặc cảm, cảm thấy mình vô dụng.
- Để giúp người bệnh lạc quan, vui vẻ hơn, người thân trong gia đình đóng vai trò vô cùng quan trọng, cần động viên, hỗ trợ người bệnh tự chăm sóc, có thể sử dụng một số dụng cụ hỗ trợ để người bệnh tự ăn uống, vệ sinh. Điều này sẽ giúp người bệnh cảm thấy bớt cảm giác phụ thuộc, và có ích hơn khi có thế chủ động thực hiện một số thao tác sinh hoạt cơ bản.
2.2. Chăm sóc dinh dưỡng
2.2.1. Nhu cầu năng lượng
- Đối với người bệnh nằm tại giường, không đi lại được thì chỉ cần cung cáp khoảng 25 kcal/kg cân nặng/ngày. Chất tinh bột và chất béo là 02 nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể, vì thế cần giảm năng lượng từ 2 nguồn này so với lúc khỏe mạnh.
- Trung bình mỗi ngày cần cung cấp khoảng 1200-1500 kcal cho người có cân nặng trung bình 50-55kg.
2.2.2. Nhu cầu chất đạm
- Chất đạm là chất quan trọng nhất cho sự phục hồi và cải thiện sức khỏe, cung cấp đủ chất lượng và số lượng giúp giảm các tình trạng viêm nhiễm, teo cơ, suy giảm miễn dịch...Cần lựa chọn nguồn cung cấp đạm chất lượng cao, ít chất béo bão hòa, ít cholesteron.
- Cần đảm bảo chất đạm 1g/kg cân nặng/ngày.Tổng lượng chất đạm cần khoảng 50-60 gr/ngày cho người có cân nặng trung bình 50-55kg. Nêu có bệnh khác kèm theo như suy thận, suy gan, đái tháo đường thì cân tham khảo ý kiến bác sĩ dinh dưỡng để điều chỉnh lượng đạm cho phù hợp.
2.2.3. Nhu cầu vitamin và khoáng chất
- Vitamin và khoáng chất giúp chuyển hóa các chất đa lượng, kích thích các hoạt động trao đổi chất trong cơ thể, bảo vệ cơ thể.
+ Vitamin C, E có vai trò chống oxy hóa.
+ Canxi làm ổn định huyết áp, điều hòa nhịp tim, sắt, acid folic để tạo máu.
+ Selen chống oxi hóa...
- Ngoài ra tăng cường cung cấp đủ chất xơ tạo phân giảm táo bón nếu giảm nhu động ruột và prebiotic duy trì cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột do dùng thuốc kéo dài.
2.3. Đường cho ăn
Những trường hợp bệnh nhân có rối loạn nuốt hoặc bệnh nhân không tự ăn được cần nuôi ăn qua ống thông dạ dày hoặc mở dạ dày ra da. Ở mức độ nhẹ, người bệnh còn ăn bằng miệng được nhưng có rối loạn về nuốt, thì cần chú ý các điểm sau:
+ Dịch đặc sẽ dễ nuốt hơn.
+ Thức ăn ấm dễ nuốt hơn.
+ Nên ăn và nuốt thật chậm, từng ít một.
+ Nếu ăn thịt nên ăn thịt hầm nhừ hay các loại thức ăn có nước sốt.
+ Ăn nhiều bữa nhỏ đầy đủ dinh dưỡng.
+ Lưu ý: khi cho người bệnh nằm đầu cao 45 - 60 độ
2.3.1 Nuôi ăn qua ống thông dạ dày đúng
- Nuôi dưỡng qua ống thông là một phương pháp thay thế bắt buộc cho những bệnh nhân bị đột quỵ không thể ăn qua đường miệng được, cần phải được hỗ trợ dinh dưỡng nhờ vào một ống thông để đưa thức ăn xuống tận dạ dày. Một số bệnh lý khác cũng có nhu cầu nuôi qua ống thông như chấn thương sọ não, hôn mê, suy kiệt nặng...
- Thức ăn được chế biến để nuôi qua ống thông cần phải lỏng để chảy được qua ống và không gây tắc nghẹt ống nhưng vẫn đảm bảo đủ năng lượng, đủ chất đạm, chất béo, đủ vitamin, chất khoáng...
- Do nhu cầu nước của người bệnh giới hạn ở mức 2-3 lít, vì vậy lượng thức ăn cho qua ống thông cũng không vượt quá thể tích này. Vì vây, nếu người bệnh có nhu cầu năng lượng cao thì cần được chế biến đặc biệt để đảm bảo đủ nhu cầu nhưng vẫn không bị dư nước.
- Đối với bệnh nhân nằm trong bệnh viện thì hầu hết việc nuôi ăn qua ống thông đều do nhấn viên tại khoa và khoa dinh dưỡng đảm trách, nhưng khi xuất viện mà vẫn còn ăn qua ống thông thì gia đình phụ trách chăm sóc. Vì vậy việc hướng dẫn cho gia đình biết cách chế biến thức ăn, cách cho ăn, cách xử trí những vấn đề thường gặp khi nuôi ăn qua ống là rất cần thiết.
2.3.2.Loại thức ăn cho qua ống
- Có thể dùng các sản phẩm chế biến công nghiệp như sữa hoặc bột dinh dưỡng cao năng lượng hoặc cũng có thể tự nấu súp xay theo hướng dẫn.
- Chọn một trong các chế độ ăn qua ống như: Chế độ sữa, bột dinh dưỡng, chế độ súp xay hoặc chế độ kết hợp 2 hoặc 3 loại trên.
- Để tiện lợi, kinh tế nhưng vẫn đảm bảo đủ chất dinh dưỡng, ta có thể chọn công thức nuôi ăn xen kẽ sữa, bột dinh dưỡng và súp xay.
Ví dụ: 6 giờ cháo, 9 giờ sữa, 12 giờ súp xay, 15 giờ súp xay, 18 giờ bột dinh dưỡng, 21 giờ sữa.
- Nên dùng các loại sữa và bột dinh dưỡng có đậm độ dinh dưỡng cao, có đầy đủ và cân đối các thành phần dinh dưỡng (sữa năng lượng chuẩn).
- Tránh dùng sữa tươi, sữa đặc có đường, sữa đậu nành...vì không đảm bảo đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết khi nuôi ăn qua ống. Chỉ dùng theo chỉ định của bác sĩ trong những trường hợp bệnh lý đặc biệt.
Lưu ý:
- Một số bệnh nhân không dung nạp được sữa, khi dùng sữa dễ bị tiêu chảy thì đổi sữa sang dùng bột dinh dưỡng cao năng lượng, súp xay hoặc một loại sữa đặc biệt theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Những trường hợp nuôi ăn dài ngày, hoặc hoàn cảnh kinh tế khó khăn thì thay sữa bằng bột dinh dưỡng.
- Có thể thay súp xay bằng bột dinh dưỡng hoặc sữa nếu không có thời gian thực hiện súp xay.
- Một số bệnh lý đặc biệt (tiểu đường, suy thận, lọc thận...) thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ dinh dưỡng phù hợp.
Ăn bao nhiêu là đủ?
+ Liều lượng thông thường cần đạt 1500 kcal/ngày (tương đương 1500 ml/ngày).
+ Lượng thức ăn trong ngày được chia đều cho các cử ăn, trung bình mỗi cử từ 250 -300 ml.
+ Nên bắt đầu cho ăn với lượng ít và tăng dần lên trong vài ngày nếu mới bắt đầu cho ăn qua ống.
Ví dụ: Bệnh nhân 50kg bị tai biến mạch máu não, tình trạng chung ổn định, nhưng vẫn chưa ăn được và cần nuôi dưỡng qua ống thông tại nhà. Nhu cầu năng lượng trung bình là 1500 kcal/ngày tương đương 1500 ml pha theo đúng hướng dẫn.
+ Mỗi ngày cho ăn 6 lần (6 giờ-9g-12g-15g-18g-21g). Mỗi lần cho ăn 250ml.
Cách cho ăn: 2 cách
+ Cho ăn bằng bơm tiêm (50cc): cho thức ăn chảy từ từ, không dùng piston để đẩy cho chảy nhanh.
+ Cho ăn nhỏ giọt: nếu bệnh nhân bị trướng hơi sau ăn, hoặc có trào ngược thức ăn nên cho ăn nhỏ giọt chậm qua túi ăn có nút điều chỉnh giọt, nâng đầu cao khoảng 30-45 độ khi cho ăn và giữ như vậy khoảng 30-60 phút (Trước và sau khi ăn nên tráng ống bằng 30ml nước chín)
3. Chăm sóc vệ sinh:
Việc chăm sóc giữ vệ sinh cho người bệnh Đột quỵ não có vai trò đặc biệt quan trọng:
- Cần giữ da người bệnh luôn sạch sẽ, khô thoáng để tránh lở loét, giảm nguy cơ nhiễm trùng. Người thân có thế xoa bóp và di chuyển người bệnh để máu được lưu thông.
- Khi tắm rửa, vệ sinh cá nhân cho người bệnh nên thực hiện ở phòng kín gió, nhiệt độ ấm, sàn nhà ít trơn trượt, nước ấm từ 37 - 45 độ c. Thời gian tắm từ 5 - 7 phút và không nên tắm buổi tối.
- Đối với những bệnh nhân đột quỵ thì việc đại tiểu tiện rất khó khăn. Vì vậy, chúng ta có thể lựa chọn dùng loại tã lót dùng một lần hoặc bô. Cho dù là phương pháp nào, đều phải kịp thời vệ sinh sạch sẽ sau mỗi lần đại tiểu tiện để phòng ngừa viêm nhiễm, cần huấn luyện cho bệnh nhân khi có ý muốn đại tiện hoặc tiểu tiện bằng cách tạo ra một số khẩu lệnh và phải nắm bắt chính xác thời điểm muốn tiểu tiện hoặc muốn đại tiện của bệnh nhân đế hỗ trợ kịp thời.
4. Giường nằm
Cần sử dụng đệm hơi hoặc đệm nước trong trường hợp người bệnh có liệt chi, đệm và giường phải bằng phang. Giường phải có thanh chắn để dự phòng té ngã, đầu giường có thể nâng cao được, sử dụng thêm gối để chống dở và cố định phần lưng đầu khi nằm nghiêng và chêm lót những vùng tì đè có nguy cơ lở loét da. Nên bố trí giường ở nơi thoáng mát, có ánh nắng mặt trời, không ẩm thấp và tránh gió lùa
5. Chế độ sinh hoạt và tập luyện
- Bệnh nhân cần được đổi tư thế nằm mỗi 2 giờ để chống loét
- Người nhà nên thường xuyên xoa bóp các bắp cơ, khớp tay, khớp chân để giúp bệnh nhân lưu thông máu, ngăn ngừa tình trạng cứng khớp và teo cơ.
- Tùy mức độ di chứng liệt, người nhà nên phối hợp với nhân viên y tế đề ra kế hoạch tập luyện, vận động hằng ngày cho bệnh nhân. Mỗi ngày nên tập 2 - 3 lần và tiếp tục duy trì kể cả khi các di chứng đã được khắc phục, cố gắng cho bệnh nhân tự thực hiện các hoạt động, công việc sinh hoạt hằng ngày để tăng tốc độ hồi phục
6. Sử dụng thuốc và tái khám
Bệnh nhân đã có tiền sử đột quỵ rất dễ bị tái phát, đặc biệt lần sau sẽ nặng hơn lần đầu. Do vậy, ngoài việc chăm sóc sinh hoạt cho bệnh nhân, người nhà cần theo dõi việc uống thuốc theo đơn bác sĩ của bệnh nhân đều đặn hàng ngày để phòng ngừa tái phát và tái khám khi hết thuốc hoặc có các dấu hiệu khác thường.
Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái
- Địa chỉ: Tiền Phong - Giới Phiên - TP.Yên Bái - Tỉnh Yên Bái
- Email: bvdktinhyenbai@gmail.com
- Website: http://benhvientinhyenbai.vn/
Tin khác:
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |